Ülkesinde Yerinden Edilmiş Kişiler

madde14 sitesinden
Şuraya atla: kullan, ara

Ülkesinde yerinden edilmiş kişi ya da sıkça kullanılan şekliyle IDP (İngilizce; internally displaced person tanımının kısaltması) kavramı için uluslararası hukukta, üzerinde uzlaşılan, yasal bir tanım yoktur. Bununla birlikte, "ülkesinde yerinden edilmiş kişiler"; Nisan 1998'de Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu'na sunulanÜlkesinde Yerinden Edilmiş Kişilere İlişkin Kılavuz İlkeler'inin (Kılavuz İlkeler) giriş bölümünde; zorla ya da zorunda kalarak evlerinden veya sürekli yaşamakta oldukları yerlerden, özellikle silahlı çatışmaların, yaygın şiddet hareketlerinin, insan hakları ihlallerinin veya doğal ya da insan kaynaklı felaketlerin sonucunda veya bunların etkilerinden kaçınmak için, uluslararası düzeyde kabul görmüş hiçbir devlet sınırını geçmeksizin kaçan ya da bu yerleri terk eden kişiler ya da kişi grupları."[1] olarak tanımlanmıştır.


Kavram, esas olarak, Mülteci tanımındaki kriterleri taşısa da, önemli bir noktada bu tanımdan ayrılmaktadır. Mülteci, vatandaşı olduğu ülke sınırları dışında olan kişileri işaret ederken, ülkesinde yerinden edilmiş kişiler için bu şart aranmamaktadır. Üzerinde durulması gereken bir başka husus ise bu yer değiştirmenin gönüllü olmaması, bu yer değiştirme için zorlayıcı etkenlerin varlığının gerekliliğidir.
Oldukça yeni bir kavram olan ülkesinde yerinden edilmiş kişiler, bağlayıcılığı olmayan Kılavuz İlkeler dışında, henüz uluslararası bir sözleşmeye konu olmamıştır. Kavramı gündeme taşıyan olgu, temel olarak, iç savaşlardır. Özellikle Afrika kıtasında yaşanan uzun süreli iç savaşlar beraberinde iktidar boşluklarını getirmiş ve büyük nüfus hareketlerine yol açmıştır. Örneğin Sudan'da, 2003 yılında başlayan çatışmaların ardından, yaklaşık 2 milyon insan zorla yerinden edilmiş ve kamplarda yaşamak zorunda kalmıştır[2]. Bu 2 milyon insanın büyük bir bölümü (yaklaşık 1,5 milyon kişi) kendi ülkelerinde fakat muhalif kuvvetlerin kontrolü altındaki bölgelerde yaşamlarını sürdürmektedir. Çad sınırına yakın bu bölgede yaşayan insanlar, uluslararası hukuka göre mülteci tanımına girmezken, sorunun büyüklüğü, uluslararası korumayı zorunlu kılmaktadır.


2007 yılı sonunda dünya çapında 26 milyon kişinin kendi ülkesinde yerinden edildiği tahmin edilmekte ve bu rakamın yaklaşık yarısı -12,7 milyon kişi- Afrika bölgesinde yaşamaktadır. Türkiye'de ise Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı tarafından desteklenen ve Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü tarafından yapılan araştırmaya göre 2006 yılı sonunda 950.000-1.200.000 kişinin yerinden edilmiş olduğu tahmin edilmektedir[3].


Bazı ülkeler, ülkesinde yerinden edilmiş kişiler ile ilgili yasal düzenlemeler yapmış ve mevzuatlarında yer vermişlerdir. Bunlardan bazıları, Azerbaycan, Bosna-Hersek, Kolombiya, Gürcistan ve Rusya gibi uzun dönemli büyük nüfus hareketlerinin olduğu ülkelerdir[4]. Uluslararası hukukta henüz yer bulmayan bu düzenlemeler ve "IDP statüsü" kavramı, bu kişilere sosyal, ekonomik ve yasal haklar tanımakta ve uzun soluklu çözümlerin üretilmesinde destek olma işlevini görmektedir.



  1. Ülkesinde Yerinden Edilmiş Kişilere İlişkin Kılavuz İlkeler, Giriş Bölümü; paragraf 2; BMMYK
  2. The Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC) Global Overview 2007 raporu; http://www.internal-displacement.org/8025708F004BE3B1/(httpInfoFiles)/BD8316FAB5984142C125742E0033180B/$file/IDMC_Internal_Displacement_Global_Overview_2007.pdf
  3. Türkiye Göç ve Yerinden Olmuş Nüfus Araştırması, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü Araştırma Raporu; http://www.hips.hacettepe.edu.tr/tgyona/TGYONA_rapor.pdf
  4. The Internal Displacement Monitoring Centre (IDMC); http://www.internal-displacement.org/8025708F004D404D/(httpPages)/CC32D8C34EF93C88802570F800517610?OpenDocument


Kaynak: Sorularla İnsan Hakları; İnsan Hakları Gündemi Derneği


Temel terimler.jpg
Temel Terimler

Mülteci · Göçmen · Sığınmacı · Vatansız Kişi · İklim Mültecileri · Ülkesinde Yerinden Edilmiş Kişiler · İnsan Ticareti · İnsan Kaçakçılığı · Geçici koruma · Uydu Kent · Kabul Merkezi · Coğrafi Sınırlama · Geri Göndermeme İlkesi · Diğer terimler için tıklayınız...